BAB 1
PURWAKA
A.
Wawadaning Perkawis
Ing jaman menika kahanan budaya wonten Indonesia basa
Jawa khususipun, dirasa tansah katilep . Kahanan budaya wonten
Indonesia, inggih uga sastra Jawa sansaya dilaliake. Sakpunika para pemudha
supe kaliyan sastra Jawa.
Amarga
sastra dianggep sampun ketinggalan jaman ugi mboten gampil dipunsinauni.
Kangge nanggulangi babagan menika, para
guru ugi para siswa perlu ningkataken wawasan lan keprigelanipun ing babagan
Basa Jawi, utaminipun sastra Jawi supados kabudayan ingkang luhur punika mboten
ketilep dening globalisasi
lan saged nggerus
identitas nasional ingkang sampun kawentar sugih ing budaya daerah.
Ing makalah punika bade dipunjelasaken
babagan Kasusastran Jawi.
Piwulangan
Bahasa Jawi, babagan Kasusastran Jawi menika minangka dados babagan kang utama,
amargi babagan menika dados dasar Kabudayan Jawi lan saged dados dasar
piwulangan ing pawiyatan dasar lan sak piturute.
B. Momotaning
Perkawis
Saking wawadaning perkawis
ing inggil, saged dipendhet momotaning perkawis inggih punika:
1. Apa
wae kang kacakup ing Kasusastran Jawi ?
C. Ancas
Ancasana saka panyusunan
makalah menika inggih punika:
1. Supados
kita saged mangertosi apa wae kang kacakup ing Kasusastran Jawi.
BAB II
SURASA
Ingkang
saged kacakup wonten Kasusastran Jawi kadosta :
1. Tembung
Yogyaswara
Tembung
Yogyaswara yaiku
tembung kalih ngemu teges jaler estri ananging benten wandanipun pungkasan.
Tuladha:
Putra-putri, gedhana-gedhini , dewa-dewi, pemudha-pemudhi,
widadara-widadari, lsp.
Tuladha ing ukara:
Pak
Wawan menika gadhah putra-putri ingkang sampun nyambut damel wonten Semarang.
2. Tembung
Saroja
Tembung
Saroja yaiku tembung rangkep,
maksudipun tembung kalih ingkang tegesipun sami dipunangge sesarengan.
Tuladha:
Ayem
tentrem, colong jupuk, undha usuk, , uluk salam, lsp.
Tuladha ing ukara:
Yen
arep mertamu ing ngendi mawon kedah ngaturaken uluk salam rumiyin.
3. Tembung
sandi/garba
Tembung
sandi yaiku tembung gandhengan
utawi tembung rerangken kalih lajeng dipun suda gungggung wandanipun.
Tuladha:
Jalu +
estri jalwestri
Lumaku + ing lumakweng
Ana
+ ing aneng
Tuladha ing ukara: saben dinten jum’at siswa-siswi SD Duku 2 pada
lumakweng Taman Asri
4.
Rura Basa
Rura
basa yaiku tembung ingkang risak, basa wes luput kelantur-lantur, ngantos mboten saged
dipun damel leres malih. Menawi dipun
leresaken mboten limrah.
Tuladha:
Mbunteli
tempe.
Leresipun : Mbunteli kedhele godhog dimomon ragi
supaya dadi tempe.
Ngenam klasa. Leresipun: Ngenam pandhan supaya dadi klasa.
Nguleg
sambel . Leresipun: Nguleg Lombok, uyah, lan trasi digawe sambel.
Tuladha ing ukara:
Bapak
lagi ngenam klasa anggene sadean benjing-enjing ing peken.
5. Tembung
Plutan
Tembung
plutan yaiku tembung ingkang
wandanipun kalih karangkep dipun dadosaken sawanda.
Tuladha: sarana dados srana,
awor dados wor, suwiwi dados swiwi.
Tuladha ing ukara:
Ani
tumbas swiwi ing pasar arep kangge masak masak sop.
6. Tembung
Entar
Tembung
entar yaiku tembung ingkang tegesipun
mboten sami kaliyan makna salugunipuun.
Tuladha:
Idu
geni : omongane
tansah kelakon
Entheng
tangan : seneng tandhang gawe
Jembar
polatane : pinter
Tuladha ing ukara:
Dewi
kuwi pancen bocah sing jembar polatane, mila kwi deweke entuk rangking 1.
7.
Keratabasa utawa
jarwo dhosok
Keratabasa yaiku basa sing dikerata, tegese sarana
jupuk kecape tembung utawa wanda banjur di utak atik nganti mathuk.
Tuladha:
Kathok
: diangkat sithok-sithok
Guru
: digugu lan ditiru
Batur
: embat-embating tutur (samangsa mangsa bias dijak mupakatan)
Tuladha
ing ukara:
Pak
Adi dados guru mangerteni muride, mula kuwi di senegi muride.
8.
Paribasan
Paribasan yaiku unèn-unèn kang ajeg
panganggoné, mawa teges entar
lan ora ngemu surasa pepindhan. Paribasan
ngemu teges: tetandhingan,
utawa
pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa,
utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.
Tuladha:
Becik-
ketitik ala ketara, tegese tumindak ala lan becik iku bakal ketara/ dingerteni
tembe mburine
Adigang
adigung adiguna, tegese ngendelake, kekeuatan, keluhuran, lan kepinteran.
Ana
catur mungkur, tegese ora ngrungokno omongan, guneman sing ala.
Tuladha
ing ukara :
Sinta
kuwi bocah sing adigang adigung adiguna, mila kanca-kancane pada ngedohi
9.
Saloka
Saloka yaiku unèn-unèn kang
gumathok kang ngemu pepindhan.
Kang di pindhanake wonge.
Tuladha:
Bathok bolu isi madu, tegese wong asor nagging sugih kepinteran.
Cebol nggayuh lintang, tegese gegayuhan kang mokal
bisa kelakon.
Gajah ngidak rapah, tegese nerjang wewalere dhewe/
janjine dhewe.
Tuladha ing ukara:
Dadi wong aja kaya Ani sing kaya gajah ngidak rapah,
dadine ora duwe kanca amarga nerjang janjine dhewe.
10. Bebasan
Bebasan
yaiku
unen-unen ajeg
panggone ngemu surasa pepindan kang dipindahake sifate utawa kahanane wong.
Tuladha:
Adol lenga kari busike, tegese andhum barang marang
wong liya nanging awake dhewe ora keduman.
Esuk dhele sore tempe ,tegese ora teteg atine,
gampang molah-malih.
Ancik-ancik pucuking eri, tegese uripe tansah was
sumelang.
Tuladha ing ukara:
Kahanane ibu Dewi tansah ancik-ancik pucuking eri
amarga ngerti yen putrine kacilakaan.
11. Cangkriman
Cangkriman
yaiku unen-unen utawa ukara kang kudu dibatang.
Cangkriman ana werna-werna, yaiku: cangkriman
wancahan, pepindhan,
lan blenderan (plesedan).
a) Cangkriman
wancahan
Wancah
iku tegese cekak. Wancahan iku kudu dibatang kang disusun saka gatra kang ana.
Tuladha:
-
Burnaskopen :
bubur panas kokopen
-
pakboletus: tapak kebo
ana lelene satus
-
wiwa wite, lesba
dhonge, karwo pake : uwi dawa wite, tales amaba godhonge, cikar dawa tipake
b) Cangkriman
pepindhan
Yaiku
cangkriman kang awujud ukara kang memper kaya kanyatane.
Tuladha:
-
Sega sakepel dirubung
tinggi: salak
-
Pitik walik saba kebon:
nanas
-
Emboke
dielus-elus anake dididak-idak : andha.
c) Cangkriman
blenderan(plesetan)
Cangkriman
iki sejatine ukara pranyatan kang bisa gawe bingung yen macane salah.
Tuladha:
-
Wong adol tempe
ditaleni: sing ditaleni tempe, dudu wong sing dodol
-
Wong adol
krambil dikepruki: sing dikepruki krambile, dudu wong sing dodol.
-
Wong mati ditunggoni
wong mesam-mesem: sing mesam-mesem wong sing nunggu, dudu sing mati.
12. Dasanama
Dasanama punika tembung sanes ingkang tegesipun sami
(synonim), asring pinanggihaken ing sastra tembang.
Tuladha:
-
Alas : jenggala, wana, wanadri
-
Desa : dhekah,
dhukuh, dhusun
-
Geni : agni, api,apyu,dahana,pawaka
-
Mata : aksi,
eksi, mripat, netra, soca.
13. Pepindhan
Pepindhan
yaiku unen-unen kang ora ngemu surasa kang sejatine. Yen ing
basa indonesia disebut pengandaian. Lumrahe
nganggo tembung: kaya, lir, pindha, kadya, lan liya-liyane kang ngemu karep kaya.
Tuladha:
-
Ayune kaya Dewi Ratih
-
Galake kaya
macan manak
-
Dhuwure kaya
otak-otak mega.
14. Candra
Yaiku
digunakake kanggo pepindhan marang
sawijining kahanan kang memper karo kanyatan.
Tuladha:
-
Lambene nggula
sathemplik : lambene kaya gula sathemplik
-
Bangkekane nawon kemit:
bangkekane kaya prajurit tawon
-
Irunge ngundhup
mlathi: irunge kaya
mlathi sing lagi ngundhup
Tuladha ing ukara:
ing desane Melati paling ayu dhewe, lambene nggula
sathemplik
15. Purwakanthi
Yaiku unen-unen utawa
ukara kang runtut basa utawa sastrane. Purwakanthi kang runtut basane jenenge
purwakanthi basa, dene yen ing sastra sinebut purwakanthi sastra.
Tuladha:
-
Aja dumeh bagus
terus kementhus.
-
Wong sabar bakal
subur.
-
Kebat kliwat,
gancang pincang
Purwakanthi miturut wujude
kepirang dadi telu, yaiku:
a. Purwakanthi
guru swara yaiku unen-unen kang runtut swarane(vokal).
Tuladha:
-
Ulat madhep, ati
karep
-
Bareng wis
makmur, lali marang sedulur
-
Ijo-ijo godonge
kara, bareng bada lagi rumangsa
b. Purwakanthi
guru sastra yaiku unen-unen
kang runtut sastrane (konsonan).
Tuladha:
-
Sluman slumun
slamet
-
Tindak tanduke
tansah titi angati-ati
-
Janji jujur
jajahane mesthi maju
c. Purwakanthi
basa (lumaksita) yaiku unen-unen kang kadhapuk saka
rong gatra. Pungkasan gatra kapisan, dadi wiwitane gatra kapindho.
Tuladha:
-
Jarwa pinter,
pintere satriya ing pringgondani
-
Bayem arda,
ardane ngrusak busana
-
Kolik priya,
priyagung anjani putra
16. Wangsalan
Yaiku unen-unen
cangkriman nanging dibatang /dibedhek
dhewe, ukarane ora persis nanging memper wae.
Wangsalan ana kang awujud ukara selarik, bisa uga awujud tembang.
Tuladha sing wujud
ukara:
-
Kembang jambu,
kemaruk duwe sepedha anyar. (kembang jambu : karuk)
-
Balung klapa,
ethok-ethok ora ngerti yen disapa.(balung klapa : bathok)
Tuladha sing wujud tembang:
1. Jirak pindha munggwing wana
2. Sayeng kaga we rekta
Batangane:
•
Jirak pindha
munggwing wana = wit kesambi.
•
Sayeng kaga =
piranti kanggo nyekel manuk (kala).
•
We rekta kang
muroni = iket.
Jenise wangsalan:
1.
Wangsalan lamba
yaiku wangsalan kang mung isi batangan
(tebusan) siji. Unen-unen wangsalan lamba mung saukara kang kadadean saka rong
gatra.Gatra kang ngarep isi wangsalan, gatra sing mburi isi batangané.
Tuladha: Pindang lulang, kacek apa aku karo kuwe
(Pindhang lulang = Krecek)
2.
Wangsalan
rangkep (camboran)
yaiku wangsalan sing isi batangane luwih saka
siji. Unen-unene wangsalan rangkep kadadeané saka rong ukara, siji-sijine ukara
kadadean saka rong gatra.Ukara kapisan isi wangsalan ukara kapindho isi
batangane.
Tuladha: - kawi gajah, kramaning watu ing jarwa
- Mesthi tetep, angugemi Pancasila
(kawi gajah= esthi, dadi: mesthi)
(kramaning watu: sela, dadi: Pancasila).
3.
Wangsalan memet
yaiku wangsalan sing carane
nggoleki batangane sarana ngoceki maksuding tetembungane ambal ping pindho.
Tuladha:
Uler kambang, yen trima alon-alonan
-
Oncek-oncekan
kapisan: Uler kembang maksude lintah.
-
Oncek-oncek
kapindho: Wanda tali ing tembung lintah, dianggap wancahane tembung kang
surasane alon-alonan, yaiku tembung satitahe. Tembung satitahe ateges ora
ngaya, mung tumindak sakepenake bae, kanthi alon-alonan.
4.
Wangsalan
padinan
yaiku ana sing nganggo nyebutake batangane, la
ana sing tanpa nyebutake batangane, marga wong-wong sing pandha krungu (maca)
dianggep wis ngerti maksude (batangane).
Tuladha: Wong kae sajatine wis krungu kandhaku,
nanging njangan gori.
(Gori iku mathuke digudhèg. Njangan gori = nggudhèg.
Maksude wangsalan njagan gori yaiku mbudheg, api-api ora krungu).
5.
Wangsalan mawa
paungeran tartamtu
-
Wangsalan mawa
paungeran tartamtu kena kaperang dadi loro, yaiku:
·
Mawa paungeran 4
wanda + 8 wanda
Kang
mawa paungeran 4 wanda + 8 wanda iku wangsalan lamba (mung isi batangan
siji).Unen-unen mung saukara kang kadadean saka rong gatra.Gatra ngarep 4
wanda: isi wangsalan, gatra buri 8: isi
batangane.
Tuladha:
Reca kayu, golek kawruh rahayu.(reca kayu = golek)
·
Mawa paungeran
(4 wanda + 8 wanda ) X 2 = 24 wanda
Kang mawa paungeran (4 wanda + 8 wanda) x 2 =
24 wanda yaiku wangsalan rangkep (isi batangan luwih saka siji). Unen-unen rong
ukara, saben saukara kadadean saka rong gatra. Ukara kapisan (rong gatra) isi
wangsalan, ukara kapindho (rong gatra) isi batangane.
Tuladha:
Sayuk
rukun, wulang wido mangsa rowang = 4 wanda + 8 wanda
Sayektine,
wit saking bondho kawula =
4 wanda + 8 wanda
(Sayuk
rukun = saiyeg, saeka praya)
(Wulang
wido mangsa rowang = bido)
6.
Wangsalan
edi-peni
yaiku wangsalan sing mawa paungeran .
1.Unen-unene kadadean saka 2 ukara (wangsalan rangkep)
2.Saben saukara kadadean saka 2 gatra (4 wanda + 8
wanda )
3.Ukara kang kapisan (yaiku kang isi wangsalan) mawa
purwakanthi guru swara lan purwakanthi basa utawa purwakanthi lumaksita.
Tuladha: Tepi wastra, wastra kang tumprap mustaka.
(Kemada,iket) Mumpung mudha,
nggegulanga ngiket basa.
7.
Wangsalan kang
sinawung ing tembang
yaiku cakepan
ing umpak-umpaking gendhing, gerong lan senggakan, kerep kanggo wangsalan
(dilagokake dening pesindhen, niyaga utawa bocah-bocah sing padha manembrama). Cacahé wandane lan tibaning swarane ing
wekasaning gatrane ora tartemu, sebab kawengku ing guru wilangan lan guru
laguning tembang. Guru wilangan lan guru laguning tembang kudu tansah menang,
lire: ora kena owah, kudu tansah manut paungeraning tembang.
Tuladha:
Sinom
Edane wong keneng guna
ambatik sinambi nangis
malam wuntah balabaran
geni mati muring-muring
prembenahan mbrebes mili
gawangan sinendhal putung
ya talah ta si kakang
puluh-puluh awak mami
petis manis wis kudu dadi pocapan
Wangsalane: Petis manis = kecap
17. Tembung Parikan
Yaiku unèn-unèn kang dumadi saka rong (2) ukara.
Ukara sepisanan kanggo narik kawigatèn, kang kapindho minangka isi. Parikan iki
kaya pantun nanging mung rong
larik. Parikan migunaake purwakanthi swara.
Tuladha:
-
Manuk emprit
nucuk ing pari
Dadi murid, sing taberi.
-
Wedang bubuk,
tanpa gula
Ja sok ngantuk, gelis.
18. Geguritan
Yaiku wohing susastra kang basané cekak, mentes lan
éndah. Geguritan asalé saka tembung "gurit", kang ateges kidung utawa
tulisan kang awujud tatahan. Déné geguritan ing kéné, ateges rumpakan kidung
kang mawa paugeran gumatho, menawi ing bahasa
indonesia menika puisi.
• Cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah
• Menthes yaiku tembunge duwe makna kang
jero.
• Endah ngemu purwakanthi swara, sastra utawa
basa.
• Tembungane pilihan
Tuladha:
Yen Rembulane
Moblong, Paman
(Dening I. Kunpriyatno)
yen
rembulane moblong, paman
aku
kangen sanja menyang plataranmu
nggelar
klasa sangisore wit gayam
jejadhuman
karo ngematke swarane
bocah
– bocah sing padha dolanan
yen
rembulane moblong, paman
aku
kangen ngrungokake gumelegere guyumu
sanadyan
sawah lan tegal siji mbaka
siji
ilang. Sanadyan anak lanang
milih
ngumbara ing paran
suthik
ngopeni lemah warisan
yen
rembulane moblong, paman
aku
kangen nyekseni marang keteguhanmu
nggegem
sawijining kapitayan. Ngadhepi
owah
– owahane jaman. Kaya watu karang
sing
ora nate gigrig nantang jumlegure
alun
ing satengahe wahudayan
Penjebar
Semangat;Nomor 50. 12 Desember 2009
19. Tembang Macapat
Tembang macapat
ana 11 pupuh:
a.
Asmaradana
b.
Dhandhanggula
c.
Durma
d.
Gambuh
e.
Kinanthi
f.
Maskumambang
g.
Megatruh
h.
Mijil
i.
Pangkur
j.
Pocung
k.
Sinom
Tembang-tembang macapat nduweni guru
gatra,wilangan lan lagu yaiku:
·
Mijil 10i, 6o, 10e,
10i, 6i, 6u
·
Sinom 8a, 8i, 8a, 8i,
7i, 8u, 7a, 8i, 12a
·
Dhandanggula 10i, 10a,
8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
·
Kinanthi 8u, 8i, 8a,
8i, 8a, 8i,
·
Asmarandana 8a, 8i, 8e,
8a, 7a, 8u, 8a,
·
Durma 12a, 7i, 6a, 7a,
8i, 5a, 7i,
·
Pangkur 8a, 11i, 8u,
7a, 12u, 8a, 8i,
·
Maskumambang 12i, 6a,
8i, 8a,
·
Pucung 12u, 6a, 8i,
12a,
·
Gambuh 7u, 10u, 12i,
8u, 8o,
·
Megatruh 12u, 8i, 8u,
8i, 8o,
Tuladha:
Gambuh
Aja nganti kabanjur (7u)
Barang polah kang nora jujur (10u)
Yen kabanjur sayekti kojur tan becik (12i)
Becik ngupayaa iku (8u)
Pitutur ingkang sayektos (8o)
20. Sanepa
Yaiku
unen-unen sing tegese mbangetake nanging nganggo tembung kosok balen.
Tuladha:
-
Awake kuru
semongka : awake lemu banget
-
Bobote abot
kapuk : bobote entheng banget
-
Cahyane abang
dluwang : cahyane pucet banget
21. Sandi Asma
Yaiku asma ingkang
dipun dhelikake. Lumrahipun asma wau dipun dhelikake wonten ing tembang-tembang
jawi.
Tuladha:
Kang kocap jeng
srinarendra,
Gusti titikaning
nagari,
Patih ngengeras
pandriya,
Rancakan-angereh budi,
Dining para warga ji,
Tinata harja tanayun,
Yayah manggung sulaya,
Kulina nara tan yekti,
Gagasira rarasan kang
tanpa karya.
Tembang sinom punika
sandi asma utawi ingkang ngarang tembang inggih punika kanjeng gusti pangeran
adipati harya mangkunegara.
22. Sengkalan
Yaiku
cara nulis taun sing disandhi nganggo ukara. Panulisan titi mangsa iki asring
kagunakake ing sastra jawa kuna lan tengahan. Cara macane kanthi diwalik.
Tuladha : sirna ilang kretaning bumi, yen diterjemahake dadi angka 0,0,3,4.
Diwalik banjur dadi 4300.
Werna-werna sengkalan:
Miturut wujude, sengkalan
kuwi ana rong werna yaiku:
a) Suryasengkala:
sengkalan kanggo nengeri taun surya
b) Candrasengkala:
sengkalan kanggo nengeri taun candra(rembulan)
Miturut jenise
sengkalan diperang dadi telu:
a) Sengkalan
lamba
Yaiku
sengkalan
sing migunakake tembung-tembung sing prasaja.
Tuladha:
Buta
(5) lima (5) naga(8) siji(1), dadi angkane 5581 lan tegese taun 1855.
b) Sengkalan miring
Yaiku
sengkalan sing migunakake rembung-tembung miring saka watek sengkalan lamba.
Tuladha:
Lungiding
Wasita Ambuka Bawana(1975)
·
Tembung “lungid”
maknane “landhep”, sing dikarepake landheping “gaman”. Gaman nduwe watek 5.
·
Tembung “wasita”
maknane “pitutur jati”, pitutur iku ana gegayutane karo resi, wiku utawa
pandhita sing nduwe watek 7.
·
Tembung “Ambuka”,
sing dikarepake ”lawang” utawa “gapura”, sing nduwe watek 9.
·
Tembung
“Bawana”, sing dikarepake “bumi” sing nduwe watek 1.
c) Sengkalan memet
Yaiku
sengkalan sing digawe ora nganggo ukara nanging awujud gambar, reca, candhi,
gedhong lan sapanunggalane.
Tuladha:
Dik
(buta) gajah tinunggangan jalma, maknane 1785(buta= 5, gajah= 8, tinunggangan=
7, jalma=1)
23. Tembung Camboran
Yaiku
tembung kalih utawi luwih ingkang dirangkep dados setunggal.
Tembung
camboran kaperang dadi papat, yaiku:
a.
Camboran wutuh
Yaiku tembung kalih ingkang dirangkep tanpa ngirangi
wandanipun.
Tuladha:
Lumbung pari, sawo mateng, semar mendem, lsp.
b.
Camboran
tugel(wancah)
Yaiku tembung kalih ingkang dirangkep dados setunggal
kanthi ngirangi cacahing wanda.
Tuladha:
Bangjo: abang-ijo
Bulik: ibu-cilik
Jiro: siji-loro
c.
Camboran tunggal
Yaiku tembung kalih ingkang dirangkep dados setunggal
dados setunggal tur mboten kengeng dipiisahaken amargi anggadhahi teges enggal.
Tuladha:
Raja lele, Naga sari, Sapu tangan.
d.
Camboran wudhar
Yaiku
tembung kalih ingkang dirangkep dados setunggal nanging ijen-ijenipun tembung
tasih anggadhahi reges piyambak-piyambak.
Tuladha:
Gedhe
cilik, Dhuwur cendhek, nom tuwa.
24. Gugon Tuhon
-
Gugon : sipat
utawa wewatakan sing gampang banget, nggugu marang guneme wong utawa
dedongengan.
-
Tuhon : sipat
utawa wewatakan sing gampang mituhu manut marang guneme wong utawa dedongengan.
Dadi
gugon tuhon iku watak kang gampang banget nggugu lan manut guneme wong utawa
dedongengan sing maune ora perlu digugu amarga ora ana bukti nyatane. Nanging
nyumanggakake marang para pamaos “percaya mangga maido kena”. Manut wong - wong
kang nggugu marang gugon tuhon mratelakake: yen ora nggugu marang gugon tuhon
bakal nemu bebendu utawa sesiku kayata:
a.
Dadi mangsane Bethara Kala.
b.
Bisa sangsara panguripane.
c.
Bisa anake entek mati
d.
Bisa ora kedawa umure.
Kanggo
nebus kaluputane kudu disranani slametan, nanggap wayang lakon “Murwa Kala”
slametan kanggo ngilangi bebendu iku diarani “Murwat”. Dene sing klebu gugon
tuhon ana warna loro yaiku:
a.
Wasita Sinandhi
Wasita
sinandhi tegese pitutur kang sinamun ora dilairake kanthi satemene. Padatan
liyane gugon tuhon kang awujud wasita sinandhi iki diarani “Aradan”, lumrahe
malah dikantheni tembung “ora ilok” kang satemene “ora becik”.
Tuladha:
1.
Gawe omah tanpa tutup keyong.
2.
Wong nugelake gandhik, lan nggempalake pipisan.
3.
Ngrubuhake dandang.
4.
Omah sing lawange lan butulane terusan.
5.
Seneng kudhung kukusan.
6.
Manggan lungguh pipen lawang.
7.
Mbuang tuma.
8.
Ngandhut lungguh tampah.
9.
Sumur ing ngajengan.
10.
Seneng lungguh ing bantal.
11.
Wong mangan karo turon (wong waras).
12.
Ngidoni genthong utawa sumur
13.
Menehi dijaluk bali, mundhak bali gondhok.
14.
Ngguyuh karo ngadeg, apa maneh wanita.
15.
Wanita lungguh jegang.
b.
Bocah Sukerta
Kang
diarani Bocah Sukerta yaiku bocah kang manut kapercayan, bisane slamet lan urip
kudu diruwat, lan ditanggapake wayang lakon Murwakala. Bocah Sukerta kuwi lamun wis diruwat wis ora kalebu memangsane
Bethara Kala, satemah bisa lestari uripe.
Bocah
utawa anak kang kalebu Sukerta:
1.
Bocah ontang – anting : bocah lanang kang tanpa tunggal.
2.
Bocah unting – unting : bocah wadon siji tanpa tunggal.
3.
Bocah uger – uger lawang : bocah lanang loro kakang adhi.
4.
Bocah kembang sepasang : bocah wadon loro kakang adhi,lsp.
BAB III
WASANA
A. Dudutan
Kasusastran Jawi punika anggadahi kathah perangan,
ingkang saben perangan menika ngemot makna ingkang dalem.Dene saben perangan
kita kedah mangertosi lan saged nglestariaken budaya Jawi, khususipun
Kasusastran Jawi.
Ingkang saged kacakup kasusastran jawi inggih punika:
1.
Tembung Yogyaswara
2. Tembung
Saroja
3. Tembung
sandi/garba
4. Rura
Basa
5. Tembung
Plutan
6. Tembung
Entar
7. Keratabasa
8. Paribasan
9. Saloka
10. Bebasan
11. Cangkriman
12. Dasanama
13. Pepindhan
14. Candra
15. Purwakanthi
16. Wangsalan
17. Tembung
Parikan
18. Geguritan
19. Tembang
Macapat
20. Sanepa
21. Sandi
Asma
22. Sengkalan
23. Tembung
Camboran
24. Gugon tuhon
B.Saran
Kita kedah ningkataken wawasan ugi kaprigelan marang budaya,
utawinipun sastra jawi.Amargi menawi kabudayan jawi menika mboten
dipunlestariaken mila kabudayan jawi menika badhe muspra.
DHAPTAR
KAPUSTAKAN
Daryanto.1999. Kawruh
Basa Jawa Pepak. Solo: Apollo
Sukasih, Sri dan Suwarso. 2010. Nyinau
Basa Jawi Ing Pawiyatan Luhur. Salatiga: Widya Sari Press Salatiga
Piyono,joko. 2005. Kawruh Pepak
Basa Jawa Anyar. Surakarta: Pustaka Mandiri
0Comments